Chronische angst en het Fight or Flight systeem.
Vanochtend begon mijn dag met een nachtmerriescenario. Nog half slapend liep ik met mijn glas citroenwater naar buiten. Ik deed de deur open, voelde wat spinnen rag en mopperde even “Ugh…”, terwijl ik het nog relatief rustig van me af probeerde te vegen. Ik keek naar beneden en zag een enorme kruisspin op mijn hand zitten. Een woeste en bizar hoge gil klonk en binnen drie seconden stond ik in mijn hemdje en broekje op het balkon, in het volle zicht van heel De Keen. Mijn nachthemd lag op de grond en ik zag de spin er verdwaasd uitwandelen, waarschijnlijk net zo geschrokken als ik. Ik keek even om me heen. Mijn citroenwater had ik half over het glas gegooid maar toch nog eerst netjes neergezet op de tafel. Ik wist, of ik denk dat ik wist, dat ik een hemdje onder het nachthemd aanhad voordat ik alles in blinde paniek uittrok. Je doet dus toch wat nodig is, in zo’n moment van ultieme, kortdurende angst. Nouja, of het nou nodig was om te strippen op dat balkon, kun je je afvragen…je doet wat jij denkt dat nodig is. Je Fight or Flight systeem werkt voor je.
Als ik mensen vertel dat ik momenteel last heb van angst en spanningsklachten dan denken ze vaak aan dit soort momenten. En dat is logisch, als je nooit chronische angst gevoeld hebt, hoe kun je dan ander vergelijkingsmateriaal herkennen?
Het verschil is dat Fight or Flight eigenlijk niet meer vóór je werkt. Het werkt tegen je. “Hoe voelt dat dan?”, vroeg een goede vriendin mij laatst. Goede vraag. Dus ik heb er even een enorme lap tekst aan gewijd. Heb je ook last van angst of paniek, lees dan gezellig verder; misschien herken je er iets in en helpt het je te weten dat je niet alleen bent.
“Ik heb daar gewoon niet zo’n last van”, was het antwoord van die goede vriendin toen ik uitlegde hoe angst voor mij voelt. Stilte. Ik wist niet zo goed wat ik moest zeggen. Want deze vriendin, fantastisch als ze is, heeft, laten we zeggen, behoorlijke hoeveelheden controle nodig. Waar moet ik beginnen als mijn gevoel zegt dat, als die controle weg zou vallen, als al die stabiliteit weg zou vallen, ze waarschijnlijk ook de emotie angst zou ervaren? Is het nuttig of constructief om zoiets te zeggen? En is het waar? Misschien zou ze er wel veel beter mee omgaan dan ik, als er geen enkele zekerheid meer is. Als je twijfelt aan alles wat je bent. Als je terecht bent gekomen in een spookhuis, gevuld met jouw persoonlijke grootste angsten, zonder enig idee hoe het zover is gekomen of hoe je er weer uit kunt komen. Down the rabbit hole we go. Bovendien heeft ze gelijk. Ze zegt niet dat ze geen angsten heeft. Ze zegt alleen dat ze er niet zo’n last van heeft. Dat komt omdat ze hele mooie coping strategieën heeft gebouwd om ermee te dealen. En haar situatie is ietwat anders dan de mijne, want met die controle heeft ze een mooi, stabiel leven voor zichzelf gecreëerd. En dat werkt prima. (Ik ben er soms ook ontzettend jaloers op, maar dat terzijde.)
Het is natuurlijk niet alleen deze vriendin. Dit is onze wereld. De wereld de we samen gebouwd hebben. We moeten mee in het tempo en de motivaties van onze wereld, dus we zijn onbewust soms oneerlijk tegen onszelf om maar mee te kunnen in de maatschappij. Je kunt dat niemand kwalijk nemen, we moeten wel. Het is onmogelijk om opeens terug te gaan naar de basis, want er is te veel gebeurd in onszelf om daar te kunnen komen. Daar gaan jaren overheen voor één persoon, laat staan voor het bekijken van het grotere geheel. Want die basis emotie angst…die hebben we goed weg weten te stoppen om te overleven.
Angst was vroeger hartstikke nuttig; we hadden het nodig want als er een enorme tijger in de bosjes verscholen zat, moesten we direct kunnen handelen en kunnen vechten. Of, in het gevalletje tijger, waarschijnlijk keihard vluchten. Het is instinct en te vergelijken met mijn spinnen-actie van vanochtend (ja, dat is hetzelfde, Tam). Maar in het huidige leven ervaren sommigen van ons chronische angst. Die deadlines, constante meetings, honderden ballen in de lucht houden, iedereen tevreden houden en altijd maar van alles moeten, kan ons lichaam op een gegeven moment gaan zien als die aanvallende tijger. Het actie-deel van het zenuwstelsel, het sympathische gedeelte, heeft te lang “aangestaan”. Er is te veel adrenaline gecreëerd en het zenuwstelsel raakt overbelast, met diverse klachten van dien. Denk aan een burn-out of de genoemde angst en paniek. Want het fight or flight systeem heeft al die tijd aangestaan. Er zijn niet voldoende rustmomenten geweest waarin ons kalmerende (parasympatische) deel van het zenuwstelsel genoeg ruimte heeft gehad om te helpen herstellen van die adrenaline-stoot. Dat kortdurende stofje adrenaline, dat je door de tijger of spinnen-paniek heen helpt en daarna weer weg hoort te zakken, heeft te veel ruimte gehad en je bijnieren creëren nu cortisol. Dat stofje houdt je (even heel kort door de bocht 😊) constant nog alerter. Dus je raakt nog meer gespannen, voelt nog meer. En cortisol gaat niet zomaar meer weg met een lesje yoga of een uurtje wandelen. De neerwaartse spiraal is begonnen. Langdurige stress en langdurige aanmaak van cortisol is uitputtend voor je lichaam en geest. En dan ontstaat het risico op een burn-out en/of angst en paniekklachten. Want de chemische balans in je lijf klopt niet meer. Je raakt uitgeput en angst blijft “hangen” in je dagelijkse leven, ook als er toch echt nergens tijgers of spinnen te bekennen zijn.
Angst heeft ook vaak een negatieve lading. Een bijsmaak van “zwak” en oordeel. Angst is niet iets dat je “hoort te voelen” dus we stoppen het lekker diep weg. Het beperkt ons dus willen we het niet voelen. We kiezen er in plaats daarvan voor om onze coping strategieën in te zetten. We begraven het en leggen er ter bescherming laagjes controle, boosheid of zelfs verdriet overheen. Want dat zijn emoties die we kennen, waar we mee kunnen dealen.
Voor mij was frustratie mijn “drug of choice”. Ik koos voor die emotie want dat was bekend. Ik wist wat ik moest doen in frustratie. Als er boosheid was dan had ik vuur en vuur was goed. Toen ik net leerde voelen, merkte ik dat ik graag boos was want dan voelde ik me “in control”; dit gevoel kende ik goed dus ik voelde me dan het meest mezelf. Omdat ik jarenlang voor dat “masker” gekozen had was het een groot deel van mij geworden en kon voelde ik me er goed bij, ondanks dat boos zijn niet leuk is. Maar boosheid was goed want dat voelde als “ik” en dat gaf me geruststelling omdat alle andere emoties te eng en overweldigend waren. Natuurlijk zat daar angst onder. En verdriet, teleurstelling, schaamte. Maar boosheid is zoveel makkelijker om te voelen.
Om maar mee te kunnen in het tempo, hebben we dus laagjes gelegd over wat er diep vanbinnen aanwezig is. Maar alles wat momenteel gaande is in de wereld zou die laagjes wel eens af kunnen breken. In de onzekere Coronatijd merkte je al snel dat de meningen niet alleen verdeeld waren maar dat sommigen opeens heel fel werden op hun standpunt. Mensen die normaal aardig en zacht waren, konden opeens intens hard hun mening verkondigen. Er ontstonden ruzies waar eigenlijk nooit iets aan de hand was. Want het werd heel echt natuurlijk. Het raakte iets diep vanbinnen. Goh. Wat zou dat zijn? Zou daar angst onder zitten? Nee, joh; “Ik ben geen angstig type”. Uhu. Maar het is hoe het gaat. Want hoe kun je dat nog voor jezelf toegeven? Hoe kun je daar nog heen als je daar zo graag niet heen wilt en zoveel jaren hebt geleerd om dat vooral niet aan te kijken?
En nu zet de onzekerheid door. Ik hoef hier vast niet op te schrijven wat er gaande is in de energieprijzen of wat een kopje koffie tegenwoordig kost. En dat gaat door. We weten niet wanneer het stopt. Er is geen controle. Ik ben erg benieuwd wat deze ontwikkeling gaat doen met dat stukje wat er diep vanbinnen geraakt wordt. Dat wat we ten koste van alles beschermen. Want als je weet dat Poetin tijdens Corona doodsangsten uitstond en zich verstopte, kun je je bijna afvragen waar zijn drive en oorlogsmotivatie vandaan komt. Mag ik zeggen dat hij angst voelt en daarmee de noodzaak voelt om flink wat controle terug te pakken of ga ik dan simplistisch te ver? Ik zal me inhouden. 😉
De wereld is fucked. Dit is de echte pandemie. Hoe kunnen we ooit samen bewuster leren leven als er zoveel naar de klote is gegaan dat we laagjes en zelfs medicijnen nodig hebben om mee te kunnen in het tempo, de levenswijzen en alle verwachtingen die daarbij horen
Anyway, dat was mijn supernuttige visie op de huidige maatschappij. Ik zal nu doorgaan met het punt van dit verhaal; hoe angst voor mij voelt. Want dat was tenslotte de vraag. En dat is wat ik doe. Mijn verhaal delen zodat jij er iets aan hebt.
In tijden waarin die spanning te hoog is en alles op rood staat, ben ik mezelf niet meer. Ik ben een schim van mezelf en herken mezelf niet eens in de spiegel. Ik weet dat mijn angsten en doemscenario’s totaal onrealistisch zijn en mijn hoofd realiseert zich echt wel dat ik over-dramatiseer, maar door al die angst, die als een donkere, natte doek over mijn brein ligt, kan ik niet meer bij mijn “ik” komen, laat staan mijn positieve gedachten.
In mijn lichaam voel ik dan elektriciteit. Tintelingen en elektrische adrenaline rent over mijn huid en door mijn armen en benen. En over mijn hoofdhuid. Ik voel elektriciteit in mijn hoofd en rondom mijn kaken. Mijn buik is strak mijn flanken nog strakker en pijnlijker. Mijn hart klopt vrij snel maar niet schokkend (haha) en mijn hoofd trilt. Dat is niet exact hoe het is maar dat is de beste omschrijving. Mijn spieren trillen en tintelen en tegelijkertijd heb ik weinig spierkracht. Ik denk dat ik letterlijk de adrenaline blijf voelen racen, niet zozeer op mijn hart maar op mijn huid, hoofd en spieren.
Als ik ga slapen “ontploft” mijn hoofd steeds, net voordat ik in slaap wil vallen; vergelijk het met je been dat uitschiet als je in slaap valt, maar dan als een sterretje in je hoofd dat ontploft. Rare gedachten en beelden gaan dan door mijn hoofd, alsof mijn hersenen al dromen maar ik nog wakker ben. Dingen die niet mogelijk zijn of die ik nooit heb meegemaakt racen dan door mijn hoofd. Ik weet dat ik daar voorbij moet en dat er dan slaap is en dat lukt aardig tegenwoordig. Ook kan ik duizelig worden van dat gevoel en licht in mijn hoofd, terwijl tegelijkertijd de gedachten niet stoppen.
En ik weet wat ik moet doen met gedachten. Voor mij zijn gedachten al jaren als radiostations; ik heb ze aan op de achtergrond maar ze maken geen indruk…als mijn lichaam en geest in balans zijn tenminste. Mijn eerste coach omschreef het als “als ik in balans ben dan zijn mijn gedachten een hand die 10 cm van mijn gezicht is verwijderd maar als angst en spanning het overnemen dan zit die hand boven op mijn gezicht. Als je hand met gedachten 10 cm van je gezicht af is, dan kun je er objectief naar kijken, er afstand van nemen indien nodig en je kunt er soms zelfs om lachen. Maar als je hand boven op je gezicht zit, dan is er geen ruimte om te relativeren.
Ik krijg mezelf ook met geen mogelijk meer in het “nu”. In het dagelijks leven of in de zaken die ik normaal zo mindful doe, zoals alle borden en messen afwassen voordat ze in de vaatwasser gaan (ja, dat doe ik. Met koud water tegenwoordig. Maar dat is niet het punt van dit verhaal 😉) of schilderen. Hoe bewust ik ook ademhaal, hoeveel ik ook mediteer, hoeveel sport, yoga of QiGong ik ook doe, mijn hoofd wint van het lijf en ik ben alleen maar in die gedachten. Mijlenver van het nu verwijderd, vol in die doemscenario’s, die letterlijk nergens over gaan. Ik zit in mijn grootste angsten, zoals niet goed genoeg zijn, “het niet aankunnen” (wat dan?) de controle verliezen, niet meer kunnen functioneren in de maatschappij, gek worden en andere irrationele shit. Niet zomaar de angst voor een spinnetje in mijn nachthemd, zeg maar.
Dat mooie nu, waar rust en antwoorden liggen is niet te bereiken in die momenten. Ik merk ook aan alles dat er te weinig happy hormonen in mijn brein zitten. Drie jaar spanning is te veel geweest en de voorraad is leeg. Dat zorgt ervoor dat de angst en spanning nog meer terrein winnen want er geen positiviteit om die balans goed te houden. Laatst kwam mijn broertje langs met een fantastisch idee. We praatten er een paar uur over en ik werd er oprecht zo blij van; mijn enthousiasme kwam boven en toen ik later ging wandelen, dacht ik echt “waar heb ik me toch zo druk om gemaakt!” . Ik kon weer relativeren, en veegde de vloer aan met die doemscenario’s, wat waren die onrealistisch! Maar 24 uur later was de balans weer anders en nam het me weer over.
Ik weet dat ik moet zoeken naar meer dingen die me blij maken maar dat zijn er momenteel minder omdat ik zo aan het veranderen ben en omdat die angst de kracht heeft om het effect van blijdschap te verminderen. Er zijn te weinig happy hormonen om te balans in lichaam en geest goed te houden. En het stress-hormoon cortisol “eet” de happy hormonen serotonine en dopamine waardoor ik er minder lang “blij” van ben; mijn geluk is Cortisols Happy Meal, zeg maar.
Al deze mentale uitdagingen vind ik het ergste gevolg van angst en spanning. De lichamelijke problemen zijn erg rot maar dat heb ik (soort van) geaccepteerd. Ik denk dat mijn gevoel redelijk extreem is en dat ik nog steeds vol op “high alert” sta na mijn burn-out, omdat “dat nooit meer mag gebeuren”, kijkt mijn brein uit naar ieder signaaltje, dat andere mensen gewoon laten gaan. Maar het lichamelijke kan ik het er laten zijn. En ik heb dingen die ik kan doen, waar ik bewust voor kan kiezen als het te erg wordt; dan ga ik sporten, QiGong doen, schoonmaken, een lang stuk wandelen…dingen die iedereen doet, al dan niet bewust, om die energie om te zetten. Het ergste is in die perioden puur dat ik me niet los kan maken van die angstige gevoelens in mijn hoofd. Ze liggen als een natte, hete deken over mijn zonnige, temperamentvolle persoonlijkheid heen en ik kan niet bij mezelf komen. In het “normale leven” ben ik een optimistisch persoon vol hoop, humor en vurigheid maar daar kan ik dan niet bij. Ik voel me een schim van mezelf en dat is een verschrikkelijk gevoel.
Mindfulness en Eckhart Tolle hebben me geleerd om niet de gedachte of het gevoel te zijn. Het zijn radiostations die aan staan en per minuut komen er honderden gedachten voorbij die ik direct los kan laten en voorbij kan laten gaan. Soms lach ik erom, soms vraag me af waar het vandaan komt, soms creëert het een verdrietig gevoel maar dan gaat het weer voorbij. De gedachte verdwijnt en als daar gevoel bij kwam kijken, dan flowt dat ook door. Ik ervaar boosheid, frustratie, verdriet, teleurstelling en God weet wat voor meer gevoelens en dat is allemaal oké. Die geef ik aandacht, het ene wat meer dan het andere en dan gaat het weer door. Dan ga ik weer door. De gedachten kan ik los zien van mijzelf. Maar als er zoveel angst is, dan zit die deken vol in mijn gezicht, vol in mijn hoofd. En ik kan me niet losmaken. De gedachten nemen me over, de angst lijkt de baas en ik krijg mezelf dan niet los gevochten van dat gevoel. Het is een druk achter mijn ogen, een natte lap over mijn hoofd en een vol gevoel in mijn hersenen. Om van de paniekaanvallen nog maar niet te spreken. Dan gebeurt eigenlijk alles wat ik hier deel in één keer, waardoor het natuurlijk totaal onhandig is als je je in je auto op de snelweg bevindt en met 100 km per uur “door moet” zonder je ogen ook maar even te kunnen sluiten.
Ik weet dat de sleutel ligt in acceptatie. Acceptatie, een woord waar ik een mooie #HOEDAN?! over heb geschreven. Een woord dat moeilijk voor me was maar wat me veel gebracht heeft. Want in een paar jaar tijd is het me gelukt om te leren voelen en al die gevoelens kan ik tegenwoordig “laten zijn”. Er is oprechte acceptatie. Behalve bij die enorme hoeveelheid angst. Die mijns inziens absoluut een stoornis is maar die ik zo graag wil aankijken en wil overwinnen. Niet om te winnen in de harde vecht-zin van het woord. Maar omdat ik voel dat er iets onder zit.
Er is een reden voor die angsten en ergens diep in mij moet er iets helen. As ik medicijnen zou slikken, iets wat ik vroeger absoluut niet wilde maar waar ik nu anders naar kijk (want er is redelijk wat radeloosheid in die momenten en ikl vraag me soms af of ik de juiste keuze maak), dan zou ik niet meer kunnen horen wat mijn lichaam en geest me willen vertellen. Maar geloof me, er zijn veel uren in de dag dat ik neig naar die medicijnen want ik vertrouw mijn hoofd niet meer helemaal. Dus makkelijk is anders en niet iedereen heeft de luxe om die tijd te nemen. Het voelt vreselijk maar ik wil mijn lichaam en geest horen en helpen helen. Mijn innerlijke kind, mijn kleine Tamara is bang en ze heeft geruststelling nodig. Alleen ik kan haar dat geven. Maar ik weet niet zo goed hoe dus blijf ik hierin momenteel een beetje hangen. Dat vind ik moeilijk.
Een andere optie is dat mijn ego zo angstig is dat het mijn grootste angsten nu door mijn hoofd slingert in de hoop dat ik terugkeer naar een staat die het begrijpt. Terug naar mijn comfort zone. En God, wat zou ik dat soms graag willen! Want niks van wat ik doe tegenwoordig zit in mijn comfort zone. Ik heb geen idee hoe mijn toekomst eruit gaat zien. Ga ik verder als schrijfster, spreekster, ervaringsdeskundige of coach en zo ja, hoe doe ik dat dan? Wie ben ik om mensen te helpen als ik zelf nog zo worstel met angst en paniek? Mijn interesses zijn ook enorm omgeslagen en alhoewel ik daar inmiddels vrede mee heb (wat een uitdaging op zichzelf was), ben ik ook daar uit mijn comfort zone. Ik voel me af en toe echt Alice in Wonderland.
Chronische angst maakt mij dus een beetje gek. En ik besef me dat ik weer zoek naar “iets doen om dit te fixen”, net als in mijn burn-out. Terwijl ik het er zou moeten laten zijn. Maar wat is dat met angst toch moeilijk! En het toont me aan hoeveel tijd het kost om oude patronen te veranderen, hoe je “default settings” toch steeds proberen om het je te laten doen zoals je het altijd hebt gedaan. Hoe dit soort dingen een proces zijn en geen verandering komt binnen een dag. Of vijf jaar. Het laat me zien hoeveel ik kan weten en hoe weinig dat zegt. Ik weet wat ik moet doen en ik kies er zelfs bewust voor om dat ook echt te doen, maar het ook daadwerkelijk doen zonder dat er delen van jezelf terugvallen in “vechten” is zo lastig als er zoveel angst is. Dat ervaar ik in geen enkele andere emotie zo. Die komen en gaan en zijn oké. Maar angst….angst creëert spanning en een deken van duistere wanhoop die je identiteit totaal doen verdwijnen. Angst doet me afvragen: waar is mijn magische konijn?
###